Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Ε΄)

Δείτε σχετικά και:

-Ικανοποίηση θείας δικαιοσύνης; (Δ΄)

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Γ )

-Iκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; ( Β )

-Προσέγγιση στο μυστήριο του Σταυρού (Α΄)

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Ἱκανοποίηση θείας δικαιοσύνης; Ε΄

Η άναφορά μας στό μυστήριο του Σταυρού και τή θεωρία του Άνσέλμου περί ικανοποιήσεως τής θείας δικαιοσύνης έχει φθάσει τώρα στό πλέ­ον σημαντικό της σημείο. Έρευνα τήν έπίδρασή της στόν Ορθόδοξο χώρο. Στό προηγούμενο άρθρο μας έξετάσαμε ήδη τό πρώτο άπό τά τρία καίρια ζητήματα πού έπισημάναμε ότι χρήζουν έρεύνης, αύτό τής χρονικής περιόδου τής έπιδράσεως. Καί δείξαμε ότι ή έπί­δρασή τής θεωρίας δέν έκδηλώθηκε πρόσφατα, όπως άνακριβώς διεδίδετο, άλλά έχει ιστορία τεσσάρων, πέντε ή καί περισσότερων αιώνων.

Στό παρόν άρθρο θά πραγματευθοϋμε τό έπόμενο ζήτημα. Θά δούμε σέ ποιό βαθμό έφθασε αύτή ή έπίδρασή καί ποιά ύπήρξε ή μορφή της.

Τό βασικότερο πράγμα πού παρατη­ρούμε έρευνώντας τό σημαντικό αύτό θέμα εΐναι ότι στό σύνολο τών Ορθοδό­ξων συγγραφέων ή έπίδρασή περιορί­ζεται σέ άπλή χρήση του όρου «ίκανοποίησις τής θείας δικαιοσύνης». Πλήρη άνάπτυξη τής θεωρίας δέν θά συναντή­σουμε σέ κανένα συγγραφέα. Ακόμη καί οι έλάχιστοι πού κάνουν έκτενέστερη άναφορά στις έννοιες τής θεωρίας, μόνο έπιμέρους στοιχεία της χρησιμοποιούν καί μάλιστα μαζί μέ άλλα πού έξαίρουν μέ δύναμη καί ένάργεια τήν άπειρη ά- γάπη του Θεού γιά τόν άνθρωπο, πρά­γμα πού δέν τονίζεται ή τουλάχιστον δέν τονίζεται έπαρκώς άπό τόν 'Άνσελμο.

Αύτά όσον άφορά τόν βαθμό τής έπι­δράσεως. Ώς πρός τή μορφή τώρα, πα­ρατηρούμε τά έξης βασικά στοιχεία.

1. Πρώτο στοιχείο εΐναι τό ότι άπουσιάζει άπό τό σύνολο τών Ορθοδόξων συγγραφέων οποιαδήποτε έννοια θείας δικαιοσύνης πού άπαιτεΐ ικανοποίηση ή έκδίκηση, όπως συνήθως παρουσιάζε­ται τό θέμα σέ επικριτικά κείμενα. Άντ' αύτής ύπογραμμίζεται άφενός μέν μιά άφηρημένη έννοια του ότι εΐναι άναγκαΐο νά ικανοποιείται τό δίκαιο, άφετέρου δέ ή ένδιάθετη άνάγκη του άνθρώ- που νά κάνει κάτι γιά νά ικανοποιήσει τή θεία δικαιοσύνη καί νά έξιλεωθεΐ. Οπως χαρακτηριστικά τό διατυπώνει ό άγιος Νεκτάριος:

«Ή ίκανοποίησις τής θείας δικαιοσύ­νης, τής προσβληθείσης δια τής δημι­ουργίας τής άμαρτίας ύπό του άμαρτή- σαντος, εΐναι καί άπαίτησις του δικαίου πρός θεραπείαν καί ένδόμυχος διάθε- σις του άμαρτήσαντος πρός έξιλέωσιν του Θεού.

Ή άπαίτηοις του δικαίου καί ή διάθεσις της καρδίας πηγάζουσιν έκ της αύτής πηγής, έκ τής άϊδιότητος του θείου νό­μου- τό δίκαιον άπαιτεΐ τήν ΐκανοποίη- οιν δια τήν άϊδιότητα του θείου νόμου, όν έπεβουλεύθη ή άμαρτία- έπίοης καί ή καρδία ζητεί έξ ένδιαθέτου όρμής να ΐκανοποιήοη τήν θείαν δικαιοούνην, δι­ότι ένδομύχως έπιποθεΐ καί επιζητεί τήν έπικράτηοιν του θείου νόμου καί σπεύ­δει να ένεργήση ύπέρ τής άϊδιότητος αύτού- ό ένδόμυχος ούτος πόθος προ­έρχεται έκ τής συνταυτίσεως τού θελή­ματος τού έσω άνθρώπου μετά τού νό­μου τού Θεού»[1].

Δεύτερο στοιχείο, σχετικό άλλωστε μέ τό πρώτο, άποτελεΐ τό γεγονός ότι οι χαρακτηριστικότερες άναφορές στόν όρο «ΐκανοποίησις» εΐναι συνδυασμένες μέ τό Μυστήριο τής μετανοίας καί Έξομολογήσεως- γι' αύτό καί τις συναν­τούμε κυρίως σέ Έξομολογητάρια ή σέ ομιλίες προτρεπτικές σέ μετάνοια καί έξομολόγηση. Αποσκοπούν δέ αύτές στό νά πείσουν τούς μετανοούντες πι­στούς νά δέχονται πρόθυμα τά έπιτίμια πού τούς έπιβάλλουν οι Πνευματι­κοί, διότι, όπως τονίζουν, έτσι θά ικανο­ποιήσουν τή θεία δικαιοσύνη, τήν όποία προσέβαλαν μέ τις άμαρτίες τους. 'Εδώ ό όρος «ΐκανοποίησις» έκλαμβάνεται μέ έννοια τελείως διαφορετική άπό τήν άνσέλμεια καί χρησιμοποιείται ώς άπό- δειξη γνησιότητος τής μετανοίας, μέ τήν όποία ικανοποιείται ή δικαιοσύνη καί λυτρώνει ό Θεός τόν άνθρωπο.

Τρίτο τέλος στοιχείο σχετικά μέ τή μορφή τής θεωρίας στόν 'Ορθόδοξο χώ­ρο εΐναι αύτό γιά τό όποιο κάναμε ήδη στήν άρχή έπιγραμματική άναφορά- ό παράλληλος δηλαδή τονισμός, καί μά- λίστα μέ πολύ δυνατές έκφράσεις, τής άπειρης άγάπης τού θεού γιά τόν άν­θρωπο.

Καί σ' αύτήν άκόμη τήν Κατήχησιν τού Αρχιεπισκόπου Μόσχας Πλάτωνος, στήν όποία συναντούμε πολλά στοιχεία τής άνσέλμειας θεωρίας, αύτά πάντο­τε άναφέρονται μέ παράλληλο έπίμονο τονισμό τής άπειρης άγάπης τού θεού, όπως φαίνεται καί στό παρακάτω ενδει­κτικό κείμενο: «Εις τούτο τό μέγα τής άπολυτρώσεως έργον φανερούνται αΐ έξης άπειροι τού θεού ιδιότητες, ήγουν ή εύσπλαγχνία, ή δικαιοσύνη καί ή σο­φία του.

Ή εύσπλαγχνία τού θεού έστά- θη τόσον μεγάλη, ώστε παρέδωκεν εις θάνατον τόν μονογενή καί όμοούσιον αύτού Υΐόν δι' ήμας τούς έχθρούς του. Ή Δικαιοσύνη του έμεινε τόσον άλώβητος, ώστε δέν έσυγχωρήθη τό ήμέτερον πταίσμα πάρεξ δια τής τελειοτάτης ικα­νοποιήσεως. Ή Σοφία του έφάνη κατά τούτο, ότι εύρηκεν ένα τόσον ύπερθαύμαστον μέσον δια νά έκχύση (νά ειπώ ούτως) εις ήμας τόν ποταμόν όλον τής άγαθότητος του, χωρίς νά βλάψη τήν δι- καιοσύνην του»[2].

θά άρκεστούμε σ' αύτά, μολονότι κά­ποιος θά μπορούσε νά έπισημάνει καί άλλα στοιχεία. 'Ωστόσο θεωρούμε ότι αύτά πού άναφέραμε εΐναι τά βασικότε­ρα, τουλάχιστον κατά τή δική μας εκτί­μηση.

Στά έπόμενα άρθρα θά έπιχειρήσουμε νά έρμηνεύσουμε τό γεγονός τού έπηρεασμού τής άνσέλμειας θεωρίας στόν Ορθόδοξο χώρο. Τού έπηρεασμού μέ τή μορφή πού μόλις περιγράψαμε.

---

1. Άγιου Νεκταρίου, Περί έπιμελείας ψυχής, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1999⁴, σελ. 92-93.

[2] Πλάτωνος Μητροπολίτου Μόσχας, Ορθόδοξος Δι­δασκαλία, έν Λειψία 1782, σελ. 111-112.

 Περιοδικό “Ο ΣΩΤΗΡ"